Thơ Wislawa Szymborska – ba từ kỳ lạ nhất

Xuất phát từ một câu hỏi của anh Quảng Hiệp: “Cái gì mong manh đến mức khi bạn gọi tên nó, nó đã vỡ rồi” ? Thực tế với một chút suy luận H...

Xuất phát từ một câu hỏi của anh Quảng Hiệp: “Cái gì mong manh đến mức khi bạn gọi tên nó, nó đã vỡ rồi”?

Thực tế với một chút suy luận Hồng Hòa Vi nghĩ rằng mọi người có thể đoán ra đó là thứ gì?

Đó chính là sự yên lặng. Ngay khi chúng ta vừa thốt ra chúng ta đã phá vỡ sự yên lặng rồi. Có lẽ anh chị em vẫn còn nhớ đến câu chuyện vui về 4 vị sư phụ cùng nhau giữ mật hạnh tịnh khẩu.

Học im lặng

Đệ tử phái Thiên Thai học thiền định. Có bốn người đệ tử giao hẹn nhau, không nói một lời nào trong bảy ngày. Ngày đầu bốn người đều im lặng. Họ chú tâm thiền định. Nhưng khi trời tối và những ngọn đèn dầu mờ dần, một người đệ tử không thể giữ im lặng được nữa, bảo người giúp việc: "Hãy sửa đèn đuốc lại đi!". Người đệ tử thứ nhì ngạc nhiên khi nghe người đệ tử thứ nhất nói, anh ta bèn nhắc bạn: "Chúng ta đã giao hẹn nhau không nói câu nào kia mà". Người đệ tử thứ ba nói: "Cả hai anh đều ngu xuẩn. Tại sao các anh lại nói chuyện?". Người đệ tử thứ tư kết luận: "Tôi là người duy nhất không hề nói chuyện".
Trích từ quyển "101 Truyện Thiền"
(Zen Flesh, Zen Bones; trang 92)

Tuy nhiên sự yên lặng không phải là thứ duy nhất. Sự yên lặng, tương lai và không có gì được Wislawa Szymborska đề cập đến trong bài thơ 3 TỪ KỲ LẠ NHẤT. Năm 1996 W. Szymborska được trao giải Nobel cho "những tác phẩm thơ tái hiện chân thực một thế giới trong đó cái thiện và cái ác đan xen, giành giật nhau chỗ đứng cả lẫn trong tư duy và hành động của con người, thể hiện tấm lòng một công dân, một nghệ sĩ có nhân cách lớn và đầy trách nhiệm trước những thực trạng các giá trị tinh thần bị đảo lộn, trước nguy cơ suy đồi đạo đức trong cuộc sống hiện đại". Hơn 10 năm trước Minh Triết tình cờ đọc được tâp thơ được dịch ra tiếng Việt của bà trong đó có nhiều bài thơ mà tới tận bây giờ vẫn không quên.

3 từ kỳ lạ nhất

Khi tôi phát âm từ Tương lai,
âm tiết đầu tiên đã bước vào quá khứ
Khi tôi phát âm từ Yên lặng,
tôi đang huỷ diệt từ này
Khi phát âm từ Không có gì,
tôi đang tạo ra cái không nằm trong bất kỳ
một sự không tồn tại nào.

Trong bài thơ này 3 câu cuối có vẻ rất khó hiểu. Thơ ca về mặt nào đó là trò chơi của câu chữ cho nên đi tìm ý nghĩa đích thực đằng sau ngôn từ cũng là một trải nghiệm tuyệt vời.

nếu ta thay
không nằm trong = nằm ngoài
không tồn tại = không có

Suy ra câu trên là
.. tôi đang tạo ra cái nằm ngoài bất kỳ một sự không có nào

thay
sự = cái
bất kỳ = mọi

... tôi đang tạo ra cái nằm ngoài mọi cái không có

thay

nằm ngoài mọi cái không có = nằm trong cái có (phủ định của phủ định)

... tôi đang tạo ra cái nằm trong cái có.

Vậy câu thơ cuối có thể hiểu là:

khi mình phát âm từ không có gì có nghĩa là mình đã tạo ra một cái có rồi

có từ ngữ, có phát âm, có ý nghĩa, có cả thế giới nhị nguyên phân biệt đúng sai, có không trong đó rồi...

Hồng Hòa Vi